Togo, Sahra altı kuşağı ülkelerinden, denize kıyısı olan küçük bir ülke. Tarım, ülke ekonomisine damgasını vurmuş durumda. Tarımsal yatırımlara açık ve dünyaya gelin çağrısı yapıyor. İşçilik ücretleri de çok düşük. Ayrıca Togo’dan Avrupa ve Amerika’ya vergisiz ve kotasız ihracat yapabilmek de mümkün.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2021 yılında gerçekleştirdiği Afrika ülkeleri duraklarından birisi de Togo idi. Gerek bu ziyarette, gerekse daha sonraki görüşmelerde karşılıklı ticaret büyütecek etkinlikler yapılması konusunda fikir birliğine varıldı.
ANEHO FESTİVALİ
Bunlardan birisi olan Aneho Uluslararası Festivali, 15-19 Kasım 2024 tarihleri arasında Togo’da gerçekleşti ve Türkiye bu festivalin onur konuğuydu.
Togo Yatırım Teşvik Bakanı Manuella Santos, Türkiye Büyükelçisi Muteber Kılıç, Aného Belediye Başkanı Alexis Coffi Aquereburu, DEİK Türkiye-Togo İş Konseyi Başkanı Abide Gülel ile iki ülke iş insanlarının hazır bulunduğu temaslarda yatırım fırsatları değerlendirildi.
ASGARİ ÜCRET 80 DOLAR
Togo’nun gözbebeği Pia Projesi ziyaretinden sonra Djitalleşme, Ticaret ve Tarım Bakanlıkları ile toplantılar yapıldı. Verimli gecen toplantılar sonunda proje görüşmelerini online toplantılarla ilerletme kararı alındı.
Temaslar hakkında bilgi veren DEİK Türkiye-Togo İş Konseyi Başkanı Abide Gülel, “Togo özellikle Avrupa ve Amerika’ya vergisiz ürün ihracatı yapılabilmesi, Afrika kıtasındaki en derin 3. liman olması özelliği, çok genç bir nüfus olarak asgari ücretin 80 USD civarında olduğu verimli bir tarım ülkesidir” dedi.
Abide Gülel, Togo’nun ekonomik yapısını, Türk iş dünyası için sunduğu fırsatları ve iki ülke arasında gelecekteki iş birliklerinin dinamiklerini anlatıyor.
Lomé Limanı
Togo Afrika’nın lojistik açıdan değerli limanlarına ev sahipliği yapıyor. Özellikle Lomé Limanı, bölgedeki en büyük ve en derin limanlardan biri. Bu lojistik avantajı, ülkeyi yalnızca kendi iç pazarına değil, aynı zamanda Batı Afrika'nın geri kalanına da açılan bir kapı haline getiriyor. DEİK/Türkiye-Togo İş Konseyi Başkanı Abide Gülel, Togo’nun bu avantajını, "Lomé Limanı, Afrika'da stratejik olarak önemli bir merkez. Ülke, bu liman sayesinde hem iç hem de dış ticaret açısından büyük bir lojistik güce sahip" diyerek vurguluyor.
Öte yandan Togo’nun iş gücü maliyetleri de yatırımcılar için çekici olan başka bir faktör. Togo, sunduğu lojistik avantajlar, düşük iş gücü maliyetleri ve büyük yatırım fırsatları ile Türk iş dünyası için önemli bir pazar oluşturuyor. İnşaat, savunma sanayi, tarım, enerji ve turizm gibi sektörlerde iki ülke arasındaki iş birliklerinin geleceği oldukça parlak görünüyor. Abide Gülel’in de belirttiği gibi, Türk firmalarının Togo’daki yatırım fırsatlarını değerlendirmesi, sadece ekonomik anlamda değil, kültürel ve stratejik açıdan da büyük kazanımlara vesile olacak.
İNŞAAT SEKTÖRÜNDE BÜYÜK POTANSİYEL VAR
Togo, iç yapısı itibarıyla savunma sanayi ve altyapı projeleri alanlarında büyük yatırımlar yapılması için uygun bir ortam sunuyor. Türkiye, özellikle savunma sanayi alanında bu ülkeye önemli ihracatlar yapma potansiyeline sahip. Son yıllarda hızla gelişen Türkiye-Togo ilişkilerinin önemli isimlerinden biri olan Abide Gülel, Türkiye'nin Togo'ya yönelik savunma sanayi ürünlerini şu şekilde değerlendiriyor: "Togo, savunma sanayi alanında ciddi bir potansiyele sahip. Türkiye'nin tecrübesi, bu alandaki iş birliklerinde büyük bir avantaj sağlayabilir."
Togo'da, inşaat sektörü de büyük bir büyüme gösteriyor. Türk inşaat firmaları, Togo'da altyapı projelerine önemli yatırımlar yaparak, ülkenin gelişimine katkıda sağlayabilir. Bu projeler arasında barajlar, enerji santralleri ve ulaşım altyapıları da yer alıyor. Gülel, “Enerji sektörü için Togo'da güneş enerjisi ve rüzgâr enerjisi potansiyeli oldukça yüksek, bu da Türk firmalarının yatırım yapmasını teşvik eden bir diğer önemli faktör” diyor.
KAJU VE MISIR ÜRETİCİSİ
Tarım sektörünün Togo ekonomisindeki önemine değinen Gülel, “Togo, kaju ve mısır gibi ürünlerde önemli bir üretici. Ancak, tarımsal altyapının yetersizliği Türk şirketleri için büyük bir fırsat sunuyor. Tarım Bakanlığı da Türk inşaat ve teknoloji firmalarının projelere katılımını destekliyor” diyor. Ayrıca, inşaat sektöründeki altyapı projeleri, Türk mühendislik firmalarının bölgedeki etkinliğini artırabilecek alanlar arasında yer alıyor.
Bunun yanı sıra, Türkiye'nin teknoloji alanındaki yatırımlarının da dikkat çektiğini belirten Gülel, “Özellikle Türk teknoloji firmalarının, Togo'da dijitalleşme ve altyapı geliştirme projelerine olan ilgisi artıyor. Togo'nun genç nüfusu, bu teknolojik atılımlara büyük bir ihtiyaç duyuyor ve bu durum Türk firmaları için önemli bir pazar yaratıyor” diye konuşuyor.
İNSAN KAYNAĞI OLARAK POTANSİYEL ÇOK YÜKSEK
Genç nüfusa sahip olan Togo’nun iş gücü piyasasında kayda değer bir avantajı olduğunu ifade eden Gülel, konuya ilişkin üzerinde çalıştıkları projelerini şu sözlerle anlatıyor: “Togo’da düşük ücretli fakat güçlü bir iş gücü var. Togo'daki iş gücünü tarım sektörü üzerinde yapılacak projelerle canlandırabiliriz. Türkiye olarak, Afrika stratejisi kapsamındaki iş birliğine ve kazan-kazan modeliyle Togo'nun ekonomisine ve ikili ticari ilişkilerin gelişmesine sağlayabiliriz."
TOGO-AGRO GIDA İŞLEME PROJESİ
Abide Gülel, kendisinin de içinde olduğu, Togo Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile Yatırım Bakanlığı’nın da desteklediği, gençler ve kadınlar başta olmak üzere zenginlik ve istihdam yaratacak projenin nihai hedefleri hakkında şu bilgileri verdi:
“Togo Agro-Gıda İşleme Bölgesi Projesi (PTA-Togo), 2017-2030 Togo Agropoles Stratejik Kalkınma Planı ve 2016-2025 Feed Africa Girişimi kapsamında uygulanan bir pilot projedir.
Beş yıllık bir süre boyunca uygulanacak projenin toplam maliyeti 1 milyar ABD doları. Biz bu projede 90 milyon dolarla yer alıyoruz. Finansman Bank of Africa tarafından sağlandı. Güney Kore Hükümeti’nin de projeye ek finansal desteği var.
Projenin başlaması ile birlikte uluslararası havalimanları, tren hattı ve bölgenin en derin üçüncü limanına sahip Togo üzerinden Türkiye’nin Afrika ticaretinin artması planlanmaktadır.
150 BİN KADINA DOĞRUDAN FAYDA SAĞLAYACAK
Projenin amacı, Kara bölgesinde özellikle tarım ürünlerinin işlenmesi, girdi temini ve pazarlama alanlarında özel yatırıma elverişli koşullar yaratmaktır.
1 milyar dolarlık proje; Bassar, Doufelgou, Kéran, Bastar ve Dankpen eyaletlerinde yüzde 51’i kadın olan yaklaşık 303 bin kişiye doğrudan, Kara bölgesinde tahmini 769 bin 940 kişiye de dolaylı fayda sağlayacak.
Proje sonunda; ithal ikame maddelerinin (pirinç, mısır, soya fasulyesi, piliç eti) ve ihracatının (kaju fıstığı ve susam) üretkenliği ve tarımsal üretiminde artış; agro-park özel yatırımı yoluyla yerinde işlenen tarım ürünlerinin payında yüzde 19’dan yüzde 40’a artış. (90 bin ton/yıl çeltik, 15 bin ton/yıl mısır, 10 bin ton/yıl soya fasulyesi, 20 bin ton/yıl yem, 10 bin ton/yıl kaju fıstığı, 10 bin ton/yıl susam, yılda 3 milyon civciv üretimi, yılda 2 milyon piliç kesimi) hedefleniyor.
Afrika tarım sektörü teknolojik ve dijital yenilikçiliğe son derece açık. Togo’da yapacağımız yatırımlarla Afrika’da sürdürülebilir kalkınmaya önemli katkılar sunmayı hedefliyoruz. Togo Afrika ülkeleri içerisinde siyasi olarak istikrarlı ve güvenli bir ülkedir. Türkiye – Togo İş Konseyi Üyesi olarak yatırımcılarımızı Togo’ya davet ediyorum.”
TARIM VE TEKSTİLDE YATIRIM YAPTIK
Abide Gülel, Togo’daki ticari faaliyetlerini anlatırken, “Togo’da ithalat ihracatımız devam ediyor şu anda. Buna ek olarak harici iki proje de yürütüyorum. Birisi tarım alanında devlet ile iş birliğinde olacağımız ve tarımsal sürdürülebilirliğe katkısı olacak bir proje. Diğeri ise tekstil alanında fason üretim ve Avrupa ile ABD’ye vergisiz ve kotasız ihracat.
Togo’nun kalkınması için Avrupa Birliği ile yapmış olduğu uluslararası sözleşmeler var. Uzak doğu ülkelerinin de finansal destekleri ve yatırımları söz konusu. Yani başka ülkelerden yatırım geliyor. Biz biraz geç keşfettik diyebiliriz” diyor.
BANKACILIK SİSTEMİ SORUNSUZ ÇALIŞIYOR
Gülel, Bankacılık, ulaşım ve lojistik altyapılarının durumunu da şöyle anlatıyor: -
“Bankacılık sistemi dünyaya entegre ve sorunsuz çalışıyor. Teknolojik olarak geride değiller. Ulaşımda ve lojistikte de projeleri var. Hem devam eden hem de devletin Key Proje dediği büyük altyapı projeleri mevcut. Halihazırdaki durum yeterli dersek doğru olmaz ama lojistik anlamında çok güzel bir konumda olduğu icin kendi kendine gelişmişler bu alanlarda.”
Abide Gülel’e, Togo’da çok sayıda etnik grup olduğunu hatırlatarak, güvenli bir ülke olup olmadığını soruyoruz. Gülel, “Togo Afrika ülkeleri arasında en güvenilir olan ülkelerden birisidir diyebiliriz.” karşılığını veriyor.
