GİRAY DUDA
Avrupa Birliği, hızlı hareket ederek Avrupa Birliği Yasası’nı yayınladı. Hakkında sayısız tartışmalar yapılan yapay zeka hakkındaki en geniş düzenleme olan yasa, riskleri ortaya koyup cezalarını da gösterirken yapay zeka çalışmalarının da önünü açmayı hedefliyor. Yasanın ayrıntılarını, konunun uzmanı Av. Kerem Donat’a sorduk:
- Sayın Kerem Donat, Avrupa Birliği Yapay Zekâ Yasası'nın Temel Amacı Nedir? Neden böyle bir yasaya ihtiyaç duyuldu?
- Avrupa Birliği Yapay Zekâ Yasası'nın (AI Act) temel amacı, yapay zekâ (YZ) teknolojilerinin güvenli, etik ve insan haklarına saygılı bir şekilde geliştirilmesini ve kullanılmasını sağlamaktır. Bu yasa, yapay zekânın hem potansiyel faydalarını maksimize etmek hem de olası risklerini minimize etmek için bir çerçeve sunmayı hedefler.
Yasaya ihtiyaç duyulmasının başlıca nedenleri şunlardır:
A. Güvenlik ve Şeffaflık: Yapay zekâ sistemlerinin öngörülebilir, şeffaf ve güvenli bir şekilde çalışmasını sağlamak. Bu, özellikle yüksek riskli YZ uygulamaları için kritik bir ihtiyaçtır.
B. İnsan Hakları ve Temel Hakların Korunması: YZ teknolojilerinin ayrımcılığa yol açabilecek, kişisel gizliliği ihlal edebilecek veya insanların haklarını ihlal edebilecek şekillerde kullanılmasını önlemek.
C. Hukuki Belirsizliklerin Azaltılması: YZ sistemlerinin geliştirilmesi ve kullanımıyla ilgili hukuki belirsizlikleri gidermek, böylece inovasyonu teşvik ederken aynı zamanda toplumun güvenliğini ve haklarını korumak.
D. AB'nin Rekabet Gücünü Artırmak: AB’nin, yapay zekâ teknolojilerinde küresel bir lider olarak konumlanmasını sağlamak ve bu teknolojilerin etik kullanımı için uluslararası bir standart belirlemek.
E. Tüketici Güveni: Tüketicilerin yapay zekâ teknolojilerine olan güvenini artırmak ve bu teknolojilerin toplumsal kabulünü sağlamak.
OLUMLU YÖNLERİ
- Bu yasa, yapay zekayı hem çok üzerinde durulan riskleri hem de yeni büyüyen yapay zeka uygulamalarının gelişmesi açısından, çift yönlü olarak ele alıyor değil mi? Yapay Zekanın kapsamı hakkında neler söylersiniz?
- Avrupa Birliği Yapay Zekâ Yasası'nın kapsamı oldukça geniş ve detaylıdır. Bu kapsamın, yapay zekâ teknolojilerinin hem gelişimini teşvik eden hem de potansiyel riskleri minimize eden bir dengeyi gözetmeye çalıştığını söyleyebilirim. Ancak, bu kapsamın bazı avantajları ve olası zorlukları bulunuyor. Olumlu yönlerini şöyle sıralayabilirim:
A. Kapsayıcılık: Yasa, farklı risk düzeylerine sahip yapay zekâ sistemlerine yönelik farklı düzenlemeler öngörerek, tüm YZ uygulamalarını tek bir çerçevede ele alıyor. Düşük riskli sistemler için daha hafif düzenlemeler öngörülürken, yüksek riskli sistemler için daha katı kurallar getirilmiştir.
B. İnsan Odaklı Yaklaşım: Yasada, insan hakları, etik sorumluluklar ve güvenlik önceliklendirilmiştir. Bu, Avrupa Birliği'nin, yapay zekâ teknolojilerinin insanlara zarar vermemesi gerektiğine dair net bir duruş sergilediğini gösteriyor.
C. İnovasyonun Teşviki: Yasa, yenilikçi çözümlere alan tanıyan ve girişimcileri destekleyen hükümler içerir. Özellikle, düşük riskli YZ sistemleri için daha az bürokratik engel getirilmesi, inovasyonu teşvik eder.
D. Uluslararası Etki: AB'nin bu kapsamlı düzenlemeleri, küresel standartları belirleme potansiyeline sahiptir. Diğer ülkeler veya bölgeler, benzer düzenlemeler oluşturmak için bu yasayı örnek alabilir.
ZORLUKLAR NELERDİR?
- Her yeni yasal düzenleme, hem de böyle pek çok ülke için geçerli olan bir yasanın uygulanmasında mutlaka pek çok zorluklar ortaya çıkar. Sizce ne gibi zorluklar söz konusu olur?
- Bu yasayla birlikte gelen, ortaya çıkan zorlukları şu başlıklar halinde sıralayabilirim.
A. Uygulama ve Uyum Maliyetleri: Yasanın kapsamı geniş olduğu için, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmelerin bu düzenlemelere uyum sağlaması maliyetli ve karmaşık olabilir. Bu durum, inovasyonu yavaşlatma riski taşıyabilir.
B. Teknolojik Gelişmelere Ayak Uydurma: Yapay zekâ alanı hızla gelişen bir alan. Yasanın, teknolojik gelişmelere ayak uydurabilmesi ve güncel kalabilmesi için düzenli olarak gözden geçirilmesi gerekebilir.
C. Belirsizlikler: Kapsamın genişliği, bazı alanlarda hukuki belirsizliklere yol açabilir. Yasanın uygulanmasında, yapay zekâ sistemlerinin risk düzeylerinin nasıl değerlendirileceği konusunda zorluklar ortaya çıkabilir.
D. Küresel Rekabet: AB'nin getirdiği düzenlemeler, Avrupa'daki şirketler için uluslararası rakiplerine göre daha fazla yükümlülük getirebilir. Bu da küresel rekabet açısından bir dezavantaj yaratabilir.
Sonuç olarak, AB Yapay Zekâ Yasası'nın kapsamı, yapay zekâ teknolojilerinin etik, güvenli ve insan haklarına saygılı bir şekilde geliştirilmesini sağlamak açısından önemli bir adım. Ancak, uygulama sürecinde dikkatli olunması gereken noktalar ve potansiyel zorluklar da bulunuyor. Yasanın başarılı olması, düzenleyici çerçevenin esnekliği ve uygulayıcıların bu alandaki gelişmelere hızla uyum sağlama yeteneklerine bağlı olacak.
KABUL EDİLEMEZ RİSKLİ SİSTEMLER TAMAMEN YASAK
- Yasada, Yapay Zekâ Sistemleri Nasıl Sınıflandırılıyor?
- Avrupa Birliği Yapay Zekâ Yasası (AI Act), yapay zekâ sistemlerini risk düzeylerine göre sınıflandırarak düzenlemektedir. Bu sınıflandırma, YZ sistemlerinin potansiyel zararları ve kullanım alanlarına göre farklı kurallar ve yükümlülükler getirilmesini sağlar. Yapay zekâ sistemleri dört ana risk kategorisinde değerlendirilir:
A. Kabul Edilemez Riskli Sistemler:
Bu kategori, insan haklarına, güvenliğe ve temel özgürlüklere ciddi bir tehdit oluşturan yapay zekâ sistemlerini kapsar. Örnekler arasında, bireylerin davranışlarını manipüle eden sistemler veya sosyal puanlama gibi insan haklarını ihlal edebilecek uygulamalar yer alır. Bu tür sistemlerin AB'de kullanımı tamamen yasaklanmıştır.
B. Yüksek Riskli Sistemler:
Yüksek riskli sistemler, insanların hayatı üzerinde doğrudan etkisi olabilecek ve ciddi zarar verme potansiyeline sahip olan yapay zekâ uygulamalarını içerir. Bu sistemler, sıkı düzenlemelere tabi tutulur ve uyumluluk kriterlerine uymaları zorunludur. Yüksek riskli sistemlere örnek olarak şunlar verilebilir:
- Biyometrik tanıma sistemleri (yüz tanıma gibi)
- Kritik altyapılarda kullanılan YZ sistemleri (enerji, ulaşım, sağlık gibi)
- Eğitim ve iş alanlarındaki değerlendirme sistemleri (otomatik işe alım araçları gibi)
- Hukuki ve emniyet amaçlı kullanılan sistemler
Bu sistemler için özel şeffaflık, denetim, güvenlik ve hesap verebilirlik şartları getirilir. Ayrıca, bu sistemlerin güvenli bir şekilde çalıştığından emin olmak için sıkı test ve belgelendirme süreçleri uygulanır.
C. Sınırlı Riskli Sistemler:
Sınırlı riskli sistemler, kullanıcıların belirli bir bilgilendirme şartı ile kullanabileceği yapay zekâ uygulamalarıdır. Bu kategorideki sistemler, kullanıcıların farkındalığını artırmak amacıyla şeffaflık gereksinimlerine tabi tutulur. Örneğin, bir sohbet botunun insan olmadığını belirtmek gibi bilgilendirme yükümlülükleri vardır. Bu kategorideki sistemler için daha hafif düzenlemeler geçerlidir.
D. Düşük veya Asgari Riskli Sistemler:
Bu kategori, en düşük risk seviyesine sahip olan yapay zekâ sistemlerini kapsar. Bu sistemler için herhangi bir özel düzenleme veya gereklilik öngörülmemektedir. Örnek olarak, video oyunlarında kullanılan yapay zekâ ya da spam filtreleri gibi uygulamalar verilebilir. Bu sistemler, genel AB hukuku ve veri koruma kurallarına tabi olmaya devam ederler, ancak ek bir denetime gerek duyulmaz.
Bence bu sınıflandırma, yapay zekâ sistemlerinin potansiyel etkilerini göz önünde bulundurarak hem güvenliği hem de etik standartları korumayı amaçlar. Yüksek riskli sistemlerin sıkı düzenlemelere tabi tutulması, toplum üzerindeki olumsuz etkileri en aza indirmeyi hedeflerken, düşük riskli sistemlerin inovasyonu teşvik edecek şekilde serbest bırakılması, yapay zekâ alanındaki yeniliklerin önünü açar.
HANGİ MEKANİZMALAR KURULDU?
- Sayın Donat, bu yasanın uygulanması nasıl sağlanacak? Yasanın Uygulanması Nasıl Sağlanacak?
- Avrupa Birliği Yapay Zekâ Yasası'nın (AI Act) uygulanması, belirlenen kuralların etkin bir şekilde hayata geçirilmesi için çeşitli mekanizmalar ve denetim süreçleriyle sağlanacaktır. Bu süreçler, hem yasanın getirdiği düzenlemelere uyulmasını sağlamak hem de yapay zekâ sistemlerinin toplum üzerindeki etkilerini kontrol etmek amacıyla tasarlanmıştır.
Yasanın Uygulanmasını Sağlayacak Mekanizmalar şöyledir:
A. Ulusal Gözetim Otoriteleri:
- Her AB üye ülkesi, yasanın uygulanmasından sorumlu olacak ulusal gözetim otoriteleri kuracaktır. Bu otoriteler, yapay zekâ sistemlerinin yasa ile uyumlu olup olmadığını denetleyecek ve gerekli durumlarda yaptırım uygulayacaktır.
- Ulusal otoriteler, yüksek riskli yapay zekâ sistemlerinin kullanımını izlemek, incelemek ve denetlemekle yükümlüdür. Ayrıca, bu sistemlerin yasa kapsamında belirlenen güvenlik, şeffaflık ve etik standartlara uygun olduğundan emin olmak için gerekli kontrolleri yaparlar.
B. Uygunluk Değerlendirme Süreçleri:
Yüksek riskli yapay zekâ sistemleri, piyasaya sunulmadan önce uygunluk değerlendirme süreçlerinden geçmelidir. Bu süreç, sistemin yasanın belirlediği gerekliliklere uygun olup olmadığını kontrol eder. Bu değerlendirme, bağımsız denetim kurumları veya belirlenmiş onaylı kuruluşlar tarafından yapılır. Değerlendirme sonucunda uygun bulunan sistemler, AB içinde yasal olarak kullanılabilir hale gelir. Yüksek riskli sistemlerin sürekli izlenmesi de bu süreçlerin bir parçasıdır.
C. Şeffaflık ve Bilgilendirme Yükümlülükleri:
Yapay zekâ sistemlerinin geliştiricileri ve kullanıcıları, sistemlerin nasıl çalıştığı, hangi verileri kullandığı ve karar alma süreçlerinin nasıl işlediği konusunda şeffaf olmalıdır. Kullanıcılar, bir yapay zekâ sistemiyle etkileşime geçtiklerinde bu konuda bilgilendirilmelidir. Örneğin, kullanıcılar bir sohbet botu ile konuşurken bunun bir yapay zekâ tarafından yönetildiğini bilmelidir. Ayrıca, veri işleme ve karar alma süreçleriyle ilgili detaylar, kullanıcıların erişimine sunulmalıdır.
D. Uyumluluk Kılavuzları ve Teknik Standartlar:
- AB, yapay zekâ sistemlerinin uyumlu olması gereken teknik standartları ve kılavuzları belirleyecektir. Bu kılavuzlar, yapay zekâ sistemlerinin geliştirilmesi ve uygulanmasında uyulması gereken en iyi uygulamaları tanımlar.
- Standartlar, özellikle yüksek riskli sistemler için veri kalitesi, güvenilirlik, şeffaflık, denetlenebilirlik gibi kriterleri kapsar. Bu standartlar, AB'deki düzenleyici kurumlar tarafından düzenli olarak güncellenir ve geliştirilir.
E. Cezai Yaptırımlar:
- Yasanın ihlali durumunda, yapay zekâ sistemlerini geliştiren, dağıtan veya kullanan kuruluşlara karşı cezai yaptırımlar uygulanacaktır.
- Cezalar, ihlalin ciddiyetine bağlı olarak değişir. Yüksek riskli bir sistemin uygunluk değerlendirmesinden geçmeden piyasaya sürülmesi durumunda, ağır para cezaları uygulanabilir. Ayrıca, yasanın sürekli ihlal edilmesi durumunda, sistemlerin kullanımının yasaklanması gibi daha sert önlemler alınabilir.
SORUMLU KURUMLAR
- Yasanın uygulanmasından sorumlu olan kurumlar nelerdir? Hem AB’de hem de üye devletlerde nasıl yeni kurumlar oluşturulacak ve görevleri neler olacak?
- Avrupa Birliği öncelikle bir Yapay Zekâ Kurulu oluşturuyor. Bu kurul oldukça önemli:
AB genelinde yasaların uygulanmasını koordine etmek için bir AB Yapay Zekâ Kurulu oluşturulacaktır. Bu kurul, ulusal otoriteler arasında iş birliğini teşvik edecek ve uygulama süreçlerinin tutarlılığını sağlayacaktır.
Kurul, AB genelinde yapay zekâ yasasının uygulanmasına yönelik ortak stratejiler geliştirecek, teknik uzmanlık sağlayacak ve ulusal otoriteler arasındaki iş birliğini koordine edecektir.
Sonuç olarak, AB Yapay Zekâ Yasası'nın etkin bir şekilde uygulanması, çok katmanlı bir denetim, şeffaflık ve uyumluluk süreciyle sağlanacaktır. Ulusal otoriteler, AB Yapay Zekâ Kurulu, uygunluk değerlendirme süreçleri ve cezai yaptırımlar, yasanın gerekliliklerinin hayata geçirilmesini ve yapay zekâ sistemlerinin güvenli ve etik bir şekilde kullanılmasını garanti altına alacaktır. Bu mekanizmalar, yapay zekâ teknolojilerinin toplum üzerinde olumsuz etkiler yaratmadan gelişmesine olanak tanıyacak şekilde tasarlanmıştır.
CEZALAR, YAPTIRIMLAR SERT
- Uyumsuzluk Durumunda Ne Tür Yaptırımlar Uygulanacak? Yasa ihlallerinde uygulanacak cezalar ve yaptırımlar nelerdir?
- Avrupa Birliği Yapay Zekâ Yasası (AI Act), uyumsuzluk durumlarında uygulanacak yaptırımlar ve cezalar konusunda katı düzenlemeler getirmiştir. Bu yaptırımlar, yasanın hükümlerine uyulmasını sağlamak ve yapay zekâ sistemlerinin güvenli, şeffaf ve etik bir şekilde kullanılmasını temin etmek amacıyla uygulanır.
YAPTIRIMLAR VE CEZALAR:
A. Para Cezaları:
- Ağır Para Cezaları: Yasaya uyulmaması durumunda uygulanacak en yaygın yaptırım, ağır para cezalarıdır. Bu cezalar, ihlalin ciddiyetine, sistemin risk seviyesine ve ihlalin etkilerine bağlı olarak değişir.
- Maksimum Ceza: En ciddi ihlaller için öngörülen maksimum para cezası, şirketin yıllık küresel cirosunun yüzde 6'sına kadar çıkabilir. Bu oran, Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Yönetmeliği (GDPR) ile uyumlu olarak belirlenmiştir.
- Ciroya Dayalı Cezalar: İhlal eden kuruluşun cirosuna dayalı olarak hesaplanan bu cezalar, büyük şirketler için oldukça ağır olabilir ve uyum sağlama zorunluluğunu pekiştirir.
B. Uyarı ve Talimatlar:
- Resmi Uyarılar: Ulusal gözetim otoriteleri, yapay zekâ sistemlerinin yasal gerekliliklere uymadığını tespit ettiğinde önce resmi uyarılar yapabilir. Bu uyarılar, ihlalin düzeltilmesi için belirli bir süre tanır.
- Düzeltici Talimatlar: Eğer bir sistem belirli bir konuda uyumsuzluk gösteriyorsa, otoriteler, sistemin uygun hale getirilmesi için spesifik talimatlar verebilir.
C. Piyasadan Geri Çekme ve Yasaklama:
- Piyasadan Geri Çekme: Uyumsuzluk gösteren yapay zekâ sistemleri, piyasadan çekilmek zorunda kalabilir. Bu, özellikle yüksek riskli sistemler için geçerli olabilir.
- Yasaklama: Eğer bir yapay zekâ sistemi, insan hakları, güvenlik veya etik açısından ciddi bir tehdit oluşturuyorsa ve düzeltici eylemler yeterli görülmüyorsa, sistemin kullanımı tamamen yasaklanabilir.
D. Geçici veya Kalıcı Kısıtlamalar:
- Geçici Kısıtlamalar: Uyumsuzluk durumunda, sistemin belirli bir süre için kullanımının askıya alınması kararı alınabilir. Bu süre zarfında gerekli düzeltici önlemler alınmalıdır.
- Kalıcı Kısıtlamalar: Eğer uyumsuzluk düzeltilmezse veya ihlal ciddi boyuttaysa, sistemin kalıcı olarak kullanımı kısıtlanabilir veya tamamen durdurulabilir.
E. Tazminat Yükümlülüğü:
Tazminat Davaları: Uyumsuzluk sonucunda zarar gören kişiler veya kuruluşlar, ilgili yapay zekâ sisteminin geliştiricisi veya operatörüne karşı tazminat talebinde bulunabilir. Bu tür davalar, zarar görenlerin haklarının korunmasını sağlar.
F. Kamuoyuna Duyuru Zorunluluğu:
İhlalin İfşası: Ulusal gözetim otoriteleri, ciddi uyumsuzluk durumlarında kamuoyuna açıklama yapılmasını talep edebilir. Bu, bir şirketin itibarını zedeleyebilir ve toplumsal güveni yeniden inşa etmesini zorlaştırabilir.
G. Ceza Soruşturması ve Adli Yaptırımlar:
- Ceza Soruşturması: Yasa ihlalleri, gerekli durumlarda ceza soruşturmasına da tabi olabilir. Özellikle ciddi veya kasıtlı ihlallerde, şirket yetkilileri veya bireyler cezai sorumlulukla karşı karşıya kalabilir.
- Adli Yaptırımlar: Bu durumlar, para cezalarının ötesine geçebilir ve hapis cezası gibi daha ağır adli yaptırımlara yol açabilir.
AB Yapay Zekâ Yasası, yapay zekâ sistemlerinin güvenli ve etik bir şekilde kullanılmasını sağlamak için geniş kapsamlı yaptırımlar öngörmektedir. Bu yaptırımlar, uyum sağlama zorunluluğunu pekiştirmek, potansiyel zararları önlemek ve bireylerin haklarını korumak için titizlikle uygulanacaktır. Yasaya uyulmaması durumunda, ilgili kuruluşlar ağır para cezaları, piyasadan çekme, kalıcı yasaklama ve adli yaptırımlar gibi ciddi sonuçlarla karşı karşıya kalabilirler. Bu mekanizmalar, yapay zekâ teknolojilerinin güvenli ve toplumsal fayda sağlayacak şekilde geliştirilmesini teşvik etmektedir.
