GİRAY DUDA
Merkezi olmayan kripto paraların küresel gücü ve etkisi, Hükümetleri ve Merkez Bankalarını, kendi kontrolleri altındaki dijital paralar oluşturmaya yöneltti. Merkez Bankalarının yapmaya çalıştığı sistemleri BiLira CEO’su Sinan Koç ile konuştuk.
- Sayın Sinan Koç, söyleşi konumuz Merkez Bankası dijital para birimi (CBDC). Bize bu CBDC’leri anlatır mısınız? Merkez Bankalarının durdurulamaz Kripto para akını karşısında kontrolü ele almak için oluşturacakları finansal enstrüman mı?
- Konuşmamıza kripto paralardan başlamak CBDC’leri anlamak bakımından daha doğru bir başlangıç olabilir. Günümüz finansal sisteminde bankaların yaptığı bütün işlemler birer mesajlaşma sistemidir. Siz bugün Türkiye içinde bankalar arası transfer yaparsanız EFT sistemi işliyor. Bu Merkez Bankasının kontrolünde. Aslında işlemlerin artıp azalması bir tane veri tabanı üstünde oluyor. Kısacası bu EFT sistemi dediğimiz bir mesajlaşma sistemidir.
Diyelim ki siz yurt dışına dolar veya euro göndereceksiniz. Bunlar da yine arada muhabir bankaların olduğu birer mesajlaşma sistemleri. Aslında bugün günümüzde yapılan dijital ortamda yapılan bütün para transferleri birer mesajlaşma sistemidir. Bu mesajlaşma sistemlerinin belli süreleri ve ücretleri var. Yurt içinde bir bankadan bir bankaya EFT yapıldığında 15 -30 dakika arasında gidiyor. Yurt dışına bir yere Swift yaptığınızda 6 saatten 1 - 2 güne kadar sürebiliyor Bu da tamamen muhabir bankaların ve doğrulama mekanizmalarının yaptığı bir sistem.
DAĞITIK YAPI VE DOĞRULAMA SİSTEMİ
- Bu işleyiş sürerken blok zincir teknolojisi küresel biçimde devreye girdi ve bazı şeyler değişti değil mi?
- Evet, altyapılar gelişirken blok zincir teknolojisi ortaya çıktı. Burada ilk defa Bitcoin ile merkezi bir sisteme bağlı olmadan değer transferi yapılabilmesi sağlandı.
Ondan sonra Ethereum blok zinciri ile bu dağıtık yapı ve doğrulama sistemi kuruldu Aslında bankaların içinde olan özel dağıtım ve veri tabanı sistemleri artık blok zincir üstünde herkesin okuyabildiği transparan sistem altyapısına döndü. Bunun da belli avantajları var. Bunların üstünde önce dolar stabil kripto paraları çıktı. Mesela biz de TRYB 1 lira diye Türk lirasına stabil bir para üstünde çalışıyoruz. Burada ha bir bankadan diğer bankaya para transferi yapıldı veya blok zincir üstünde USB-C ile kripto para transferi yapıldı. Günün sonunda son kullanıcı için olan şey aynı. Dolarlar bir yere transfer edilmiş oluyor. Ama blok zincir üstünde yapılmasının avantajı artık transferin 6 saat ile bir iki gün arasında geçmesi yerine 2 dakika içinde tamamlanması.
Onun dışında banka saatleri arasında sıkışarak değil 7/24 işlem yapılabiliyor. Tamamen transparan bir yapı ile izlenebiliyor. Bunun gibi avantajlar geldi. Bu avantajların gelmesiyle de bu piyasa çok büyüdü. Bunlar bu kadar büyürken Merkez Bankaları dedi ki aslında bu teknoloji çok büyük avantajlar sunuyor ve gelecekte de Merkez Bankalarının dijital para birimleri olması lazım. Şu anda bunun üstünde FED, Avrupa Merkez Bankası çalışıyor. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası ve farklı birçok Merkez Bankası bunun üstünde çalışıyor. Merkez Bankalarının bunların üstünde çalışmalarının hedefi de bu yeni avantajlardan yararlanıp kendi altyapılarını yeni bir sistem ile 7/24 ve çok daha hızlı çalışan sistemler haline getirmek.
MODELLERİ İNCELİYORLAR
- Merkez bankaları ortak mı yoksa ayrı ayrı mı çalışıyor?
- Merkez bankaları ayrı ayrı çalışıyor. Elbette ki aralarında konuşuyorlar. Burada Onun dışında farklı modeller var ve bunların hangilerinin uygun olacağı konusunda araştırmalar yapıyor. Hangi modelin kendisi için daha uygun olacağına bakıyorlar. Bu çerçevede çalışıyorlar. Tabii public blok zincirinde olan stabil paraları da inceliyorlar. Hangileri başarılı olmuş ve neden başarılı olmuş diye bakıyorlar. Ama burada benim öngörüm Merkez Bankası Kripto parası çıktığı zaman bugün bankalarla işlem yapılırken nasıl her şey arka planda çalışıyorsa, bu da aslında arka planda çalışıyor olacak. Bu tamamen transfer ücretlerini azaltmak hızı arttırmak ve 7/24 çalışan bir sisteme geçmek için kurulacak bir altyapı aslında.
ÇİN’İN AMACI KONTROL ETMEK
- Şu anda bu çalışmalarını tamamlayıp parasını şu veya bu şekilde uygulamaya sokan ülke, Merkez Bankası var mı?
-Bir tek Çin var ileri aşama testlerde. O da doğru bir örnek değil. Çin'in amacı aslında bu sistemle insanların paralarını takip etmek, kontrol etmek izlemek, bunlara müdahale edebilmek. Çin'de biliyorsunuz kapital kontrol var. Burada farklı bir model var. Onun dışındaki güçlü adreslerin hepsi doğru bir biçimde araştırma seviyesinde. Bizim düşündüğümüz gibi parayı çıkaran Merkez Bankası şu anda yok.
HER ÜLKE YARARLANMAK İSTER
- Her Merkez Bankası'nın ne olup bittiğini göreyim, işlemler kontrolüm altında olsun diye bir düşüncesi isteği vardır.
- Ben ona tam da inanmıyorum. Her ülke, her Merkez Bankası yeni bir ekosistemden yararlanmak ister. Public blok zincirlerde hangi ülkenin para birimi çok kullanılıyorsa her Merkez Bankası orada olmak ister. Hepsinin kontrol odaklı olacağını düşünmüyorum. Hepsi kimlik doğrulama ve kara para aklama işlemlerinden geçirecektir. Bu zaten hepsinin yapacağı bir şey.
DİJİTAL PARA OVP’DE YER ALDI
- Peki Türkiye Merkez Bankası'nın düzenli çalışan, bu iş için ayrı bir ekibi var mı?
- Nasıl çalıştıklarını bilmiyorum. Ama bizim burada Merkez Bankası ile toplantılarımız oluyor. Toplantılar da genellikle kripto para ve stabil kripto paraların regülasyonunun ne tarafta şekillenmesi gerektiğine dair olan bir konu aslında. Burada Türkiye Merkez Bankası kripto paralara açık yaklaşıyor Bunun değerini görüyor. Aynı zamanda Türkiye'nin Orta Vadeli Programında Merkez Bankası dijital parasının yapılmasına dair bir bakış açısı da var. Bu yüzden burada Merkez Bankası bunun üstünde çalışıyor. Hangi teknolojiler onun kendi istekleri doğrultusunda gerçekleşir diye de araştırmalarını yapıyorlar.
Biz de Merkez Bankası'na stabil kripto paraları anlatıp regülasyon doğru şeklinin ne olacağı konusunda fikirlerimizi veriyoruz. Sonuçta burada hepimiz aynı şeye oynuyoruz. Türk Lirasının kullanımının artması, Türk Lirasının değerlenmesi ve kara paranın kullanılmaması üçgeninde var olan bir altyapı oluşması hedefindeyiz.
ZATEN DENETLENİYORUZ
- Kripto para regülasyonunun ne zaman hazırlanıp yasalaşacak diye bir bilginiz var mı?
- Belirgin bir tarih yok. Burada önemli olan doğru regülasyonun çıkması. bu regülasyon 2024 başında mı olur ortasında mı olur Bence o kadar önemli değil. Türkiye, kripto para alım satımlarında dünyada en büyük 3. ülke. Bu konuyu bayağı önemsiyorlar. O yüzden bence regülasyonun çıkma hızından çok bu regülasyonun doğru çıkması önemli. Zaten şu anda devlet kurumları, Masak olsun, Merkez Bankası olsun, SPK olsun para firmalarını regülasyon varmış gibi denetime geliyorlar. Yani kripto para firmaları, müşteri tarafında problem yaratmayacak şekilde denetleniyorlar. Hele ki bu Thodex vakasından sonra. O yüzden burada önemli olan Türkiye’nin çıkarı için olacak doğru kurallar neyse o şekilde kripto para regülasyonlarını çıkarması olacaktır.
AVANTAJLARI ÇOK
- Aslında birkaç bakımdan sanki işleri biraz daha rahatlatacak kolaylaştıracak yönleri de var gibi gözüküyor değil mi?
- Evet burada ücret, hız ve 7/24 çalışma avantajları var. O yüzden çok büyük avantajlar getiriyor.
SON KULLANICIYA DİREK ULAŞMAZ
- Bu arada belki Merkez Bankası'nda hesap açılabilecek. İhracat ithalat işlemlerinde kolaylıklar ortaya çıkacak. Böyle beklentiler var mı?
- O Merkez Bankası'nın bakış açısına bağlı olacak. Benim düşüncem çıkarılacak Merkez Bankası dijital para biriminin aslında bir altyapı sistemi olup tekrardan normal bankalar üstünden son kullanıcıya ulaşır diye düşünüyorum. Ben aslında Merkez Bankası'nın direkt son kullanıcıya ulaşacağını düşünmüyorum. Bugün olduğu gibi bankalar üstünden ulaşacağını öngörüyorum.
ÇOK UZUN SOLUKLU BİR PROJE
- 1 yıl içinde Merkez Bankası dijital parasını çıkarırsa bankaların hepsi yeni duruma hazır mı, altyapıları yeterli mi? Yeni yatırımlar gerekecek mi?
- Bu o kadar hızlı olacak bir şey değil. Ülkenin kendi dijital parasını çıkarıp artık her zaman bunun geçerli olması çok uzun soluklu bir proje. Ülkenin önümüzdeki onlarca senesini etkileyecek bir proje bu. Ben bir sene içinde bir şeyin hızlıca çıkması yerine doğru bir modelin ülkenin katkısına yarayacak şekilde çıkmasını isterim.
STABİL BİR KRİPTO PARA
- Bize sizin BiLiranızdan söz eder misiniz? Bilira nedir?
- BiLira aslında Türk lirasına teminatlı bir para, stabil bir Kripto para. Bir kullanıcı gelip bize 100.000 TL veriyor, biz de ona istediği blok zincirde, Ethereum veya diğerleri olabilir, 100 bin TRYB veriyoruz. Artık, Bankasındaki TL blok zincir üzerindeki Türk Lirasına taşınmış hale geliyor. Blok zincir üstündeki bütün avantajlarla Türk lirasını kullanabiliyor.
REGÜLASYONU BEKLİYORUZ
- Bu avantajlar nedir, nasıl kullanabilir?
- Kripto para alıp satabilir, 1 lirayı başka blok zincir cüzdan adreslerine gönderebilir. İleride de regülasyonun ortaya çıkmasıyla o zaman da 1 lira ödeme alanlarında kullanılabilecek, uluslararası para transferinde kullanılabilecek, faiz gibi yerlerde kullanılabilecektir. Bunlar için biz de regülasyonu bekliyoruz.
